Midyat’ın Ulu Camii olarak da bilinen Cevatpaşa Camii, m. 1925’te Cevatpaşa tarafından yaptırılmıştır. Konum olarak çarşının merkezinde yer alan, mimari yapısı bakımından ilgi çeken ve Midyat’ın ilk Camii olma unvanına sahip bir eserdir. Anlatıldığına göre Cevat Paşa (Org. Cevat Çobanlı), askeri vazife gereği Midyat’a geldiğinde, Midyat’ta Hristiyanlar ve iki Müslüman sülale meskûn bulunmaktaydı. O yıllarda başka bir Müslüman ülkeden Midyat’a göç etmiş yaşlı bir adam, çobanlık yaparak geçimini sağlamaya çalışmaktaydı. Yaşlı adam, halk arasında “Kalo” (dede) olarak tanınırdı. Yaşlı adam vefat ettiğinde, Müslüman aileler onu kendi aile mezarlığına kabul etmeyince Cevat Paşa, Cami’nin batısında bulunan bir araziyi satın alır ve mezarlık olarak vakfeder. Sıra yaşlı adamın cenaze Namazını kılmaya geldiğinde Midyat’ta bir Cami’nin olmaması Cevat Paşayı hiddetlendirmiş ve zaten her gittiği yere Cami, Okul vb. inşa ettiği gibi burada da bir Cami inşa etme kararı almıştır. Ardından yaşlı adam, Cevat Paşa’nın vakfettiği mezarlığa defnedilir. Bu mezarlık, halen Midyat’ta “Kalo Mezarlığı” olarak bilinmektedir. Cevat Paşa, Cami inşası için çalışmalara başlamış ve o yıllarda askerliği geldiği halde askere gitmemiş olan herkesin, Cami inşaatında çalıştığı taktirde askerliğini yapmış olarak kabul edileceğini tüm civar köylere duyurmuştur. Bu sayede askerliği gelmiş herkes, çalıştığı her bir gün için askerliğinden bir gün düşürülmüş olurdu. Hatta askerliği gelmiş biriyle beraber kardeşleri onunla çalışmışsa, kardeşlerinin çalıştığı her bir gün de asker olan kardeşlerinin askerliğinden düşürülürdü. Ayrıca at veya eşek gibi kendi hayvanını getirerek çalışanlardan, getirdiği hayvanı için de onun askerliğinden bir gün düşürülürdü. Midyat’ta doğallığı ve sağlamlığı sayesinde çokça tercih edilen taş duvar işçiliğini en iyi bilenler genelde bazı Hristiyan ustalar olduğu için Cami’nin inşaatında Hristiyan ustalar da çalışmıştır. Cami’yi inşa ederken de her bir köyden belli miktarda ağaç gövdesi istenmiş ve Camiin kavisli bölümleri bu ağaç gövdeleri ile desteklenerek inşa edilmiştir. Cami’nin minaresi ise daha sonraki yıllarda inşa edilmiştir. Cami’nin inşaatına hangi tarihte başlanıldığı ve ne kadar sürede yapımının tamamlandığı tam olarak bilinmemektedir. Ancak m. 1925’te faaliyete girdiği kapısında yazılan tarihten de kesin olarak anlaşılmaktadır. Midyat halkından bazı vatandaşlar, bu Camiden önce harabe halinde bulunan bir Cami’nin varlığından da bahsetmektedirler. Cami’nin kapısında faaliyete girdiği tarih olan 1925 rakamının hemen solunda daha küçük bir yazıyla “İLK İNŞA TARİHİ 1240 H.” yazması da bu ihtimali güçlendirmektedir. Bu yazıdaki hicri tarih, 1825 yılına tekabül etmektedir. Dolayısıyla her iki tarih arasında 1 asırlık bir zaman dilimi söz konusudur. Resmi kaynaklarda da Müslümanların Midyat merkezine yerleşmelerinin 16. yy. dan itibaren başladığı yer almaktadır. Bazı kaynaklarda da “1900 senesinde Midyat’ta 1 hükümet konağı, 1 Cami, 2 Hristiyan ibadetgahı…” 1 şeklinde resmi unsurlardan bahsetmesi de Cevatpaşa Camii’nden önce bir Caminin varlığı düşüncesini desteklemektedir. Fakat halkın çoğunluğu, Midyat’ta Cevatpaşa Camii’nden önce başka bir Caminin varlığını bilmediklerini ve bu Cami’nin Midyat’ın ilk Camii olduğu söylenmektedir.

 

 

 

Hicri 1130
Miladi 1710 yıllarında  Midyatın  ESTEL mahalle halkı tarafından inşaa edilmiştir. Cami inşaatı Osmanlı Ve Selçuklu mimari yapısına uygun.Kalın duvarlar, sekizgen köşeli sütunlar.Tavanı kemerli bir yapıda yapılmıştır. Cami 1934 yılında tavanının 1 kısmı çökmesi üzerine cami genişletilip yeniden onarılmıştır.Orta kat 1950 yıllarında ahşaptan yapılmış olup.14.12.2001 cuma günü orta katı çökmüştür.2003'te Midyat belediyesi ve Midyat halkı iş birliği ile cami komple restore edilmiş olup avlu, tuvaletler, arka cemaat yerleri, iç ve dış duvarlar  Midyat taşından yeniden yapılmış olup.Bugün ki duruma getirilmiştir. Cemaat iç alanda 725, avlu ve cemaat alanında toplamda 1500 kişi kapasiteye sahiptir.Ulu Cami mahallesinde olup Türkiye Anıtlar Kurulu tarafından sit alanı ilan edilmiştir. Cami Minaresi, 1905 yılında yapılmıştır. Geniş tek Şerefiyeli Selçuklu Mimarisine uygun Midyat taşından yapılmıştır.

 

 

 

 

         Hacı Abdurrahman Efendi, Estel’in yukarı mahallesinde ikamet eden, “Beyt-Alle” diye bilinen bir ailede 1835 yılında dünyaya gelir. Ablası, bir subay ile evlenip İstanbul’a yerleştiğinde 7-8 yaşlarındaki Abdurrahman’ı yanında götürür. İstanbul’a yerleşen Abdurrahman Efendi burada ilkokul, ortaokul ve liseyi okuduktan sonra askeri okula kaydolur. Askeri okulu da başarıyla tamamladıktan sonra Osmanlı subayı olur ve kendi memleketi olan Midyat’ın Estel mahallesinden bir hanımla evlenir. Daha sonra askeri görevli olarak Selanik’e gider, burada bir ev satın alır. Bir kız çocuğu dünyaya gelir, ancak kızı küçük yaşlarda iken vefat eder. Selanik’te uzun yıllar boyunca görev yapan Abdurrahman Efendi binbaşı rütbesine yükselir ve burada emekli olur. Emekli olunca evini 300 altına satar ve memleketi olan Estel’e geri döner. Burada bir ev ve şu an kendi adıyla anılan camiyi 1915 yılında inşa eder. Bu sıralarda I. Dünya Savaşı patlak verir. Dönemin şartlarından dolayı namaz vakitlerinde camiye gelecek cemaat bulunmadığından Abdurrahman Efendi kendi seccadesini alır ve tek başına namaz kılmak için camiye gider, camiyi boş bırakmaz. Ayrıca şu an “Millet Bahçesi” olarak bilinen alanda çeşitli sebze ve meyveler yetiştirilirdi, bu alanın bakımı ve korunması için mahalle sakinlerden gönüllü destek alınırdı. Anlatılanlara göre Abdurrahman Efendi askeri üniformasını giyer, atına biner ve resmî törenlere katılırdı. 1920 yılında 85 yaşında iken Estel’de vefat eder.